Author Archives: Paras Mehta

कल्याणमार्गः (Path of True Well-being)

Posted on by
ईश्वरोऽस्तु च वा मास्तु
किं तेन निर्णयेन वा ।
समत्वे न मनो यावत्
तावत्कल्याणहीनता ॥
~ पारस मेहता
 
īśvaro’stu ca vā māstu
kiṁ tena nirṇayena vā
samatve na mano yāvat
tāvat kalyāṇa-hīnatā
 
ईश्वर हो अथवा न हो इस निर्णय से क्या होगा? जब तक हमारा मन समत्व में स्थित नहीं है तब तक हमारा कल्याण नहीं होगा।
 
ઈશ્વર હોય કે ન હોય આ નિર્ણયથી શું થશે? જ્યાં સુધી આપણું મન સમત્વ માં સ્થિત નહીં થાય ત્યાં સુધી આપણું કલ્યાણ નહીં થાય.
 
“Whether there is a God or not” what will be the gain by determining this? As long as our mind is not situated in equanimity we will not attain true well-being.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

कथां शृणु (Hear a Story)

Posted on by
यह पद्य शालिनी छन्द में मेरा पहला प्रयास है।
इस पद्य में एक पिता अपने छोटे बच्चे को कुछ कह रहा है।
 
In this verse, a father is telling something to his little child.
 
आगच्छ त्वं भोः कथां श्रावयामि
आश्चर्याढ्यां वीरगाथां‍ सुपुण्याम् ।
श्रुत्या यस्या धर्मलाभो नराणां
रोमाञ्चो वै जायते च प्रकामम् ॥
~ पारस मेहता
 
āgaccha tvaṁ bhoḥ kathāṁ śrāvayāmi
āścaryāḍhyāṁ vīra-gāthāṁ‍ supuṇyām
śrutyā yasyā dharma-lābho narāṇāṁ
romāñco vai jāyate ca prakāmam
 
आओ, तुम्हें कहानी सुनाता हूँ। यह वीरों की कहानी बढ़िया और विस्मयकारी है। इसे सुनने से लोगों को धर्म की प्राप्ति होती‍ है और प्रचुर रोमांच भी होता है।
 
આવ, તને વાર્તા સંભળાવું. આ વીરો ની વાર્તા બહુ સારી અને વિસ્મયકારક છે. આને સાંભળીને લોકોને ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે અને પ્રચૂર રોમાંચ પણ થાય છે.
 
Come, I will tell you a story. This story of heroes is excellent and astonishing. On hearing this people gain piety and also experience great thrill.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

प्रेमलालित्यम् (The Charm of Love)

Posted on by
यह पद्य शिखरिणी छन्द में मेरा पहला प्रयास है। इस छन्द से माधुर्य छलकता है।
 
स वै सर्वाराध्यो जगति रमणीयः स्वकृतिभिः
प्रविश्यान्तश्चित्तं विकसितमिवाब्जं रचयति ।
रसाढ्योऽयं प्रेमा वितरति रसानां मधुरतां
निमग्नं भावानां विकटललितौघे च कुरुते ॥
~ पारस मेहता
 
sa vai sarvārādhyo jagati ramaṇīyaḥ svakṛtibhiḥ
praviśyāntaścittaṁ vikasitam ivābjaṁ racayati
rasāḍhyo’yaṁ premā vitarati rasānāṁ madhuratāṁ
nimagnaṁ bhāvānāṁ vikaṭa-lalitaughe ca kurute
 
वह जगत में सब का आराध्य है और अपने कार्यों की वजह से प्रिय है। वह मन में प्रवेश कर के उसे खिले हुए कमल की भाँति कर देता है। यह प्रेम रसों से ओतप्रोत है और रसों का माधुर्य वितरित करता है, और भावों की विकट और सुहावनी बाढ़ में [हमें] निमग्न कर देता है।
 
એ જગતમાં બધાનો આરાધ્ય છે અને પોતાના કાર્યો થી પ્રિય છે. તે મનમાં પ્રવેશ કરીને એણે વિકસેલા કમળની જેમ કરી દે છે. આ પ્રેમ રસો થી ઓતપ્રોત છે અને રસો ના માધુર્ય નું વિતરણ કરે છે, અને ભાવો નાં વિકરાળ અને રમણીય પૂરમાં આપણને ઝંપલાવી દે છે.
 
It is worshipped by everyone in the world and is pleasant due to its activities. It enters the mind and makes it like a blooming lotus. This love is laden with rasas (aesthetic experiences) and distributes the sweetness of the rasas, and it immerses [us] in the fierce and charming flood of emotions.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

विरलो वै कृष्णप्रेमरसः (The Taste of Love for Kṛṣṇa is Rare)

Posted on by
तृप्यन्ति नैव विरला विबुधप्रभावैर्
ऐश्वर्यसिद्धिसकलैरपि योगजन्यैः ।
ज्ञानेन वा प्रशमनेन निजात्मकेन
तृप्यन्ति कृष्णचरणाम्बुजरागलाभैः ॥
 
tṛpyanti naiva viralā vibudha-prabhāvair
aiśvarya-siddhi-sakalair api yoga-janyaiḥ
jñānena vā praśamanena nijātmakena
tṛpyanti kṛṣṇa-caraṇāmbuja-rāga-lābhaiḥ
 
बहुत ही कम लोग होते हैं जो देवताओं का प्रभाव पाकर सन्तुष्ट नहीं होते, जो योग जनित सारे ऐश्वर्यों की सिद्धि से तृप्त नहीं होते, जो दुःखों का नाश करने वाले अपनी आत्मा के ज्ञान से तृप्त नहीं होते। वे तृप्त होते हैं कृष्ण के चरण कमल के प्रति अतिशय राग प्राप्त कर के।
 
બહુ ઓછા લોકો હોય છે જે દેવતાઓની શક્તિ પ્રાપ્ત કરીને સંતુષ્ટ નથી થતા, જે યોગથી પ્રાપ્ત બધા એશ્વર્યા થી તૃપ્ત નથી થતા, જે દુઃખોના નાશ કરવાવાળા નિજ આત્માના જ્ઞાનથી તૃપ્ત નથી થતા. એ તૃપ્ત થાય છે કૃષ્ણ ના ચરણ કમળ પ્રતિ અતિશય રાગ પ્રાપ્ત કરીને.
 
There are very few people who are not satisfied after achieving the opulence of the gods, who are not satisfied upon attaining all the powers possible through yoga, who are not content with the knowledge of one’s own self that destroys all suffering. They are satisfied upon attaining abundant attachment unto the worshipable feet of Kṛṣṇa.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

सन्ध्यासौन्दर्यम् (Beauty of Evening)

Posted on by
रुचिररविमयूखैः शोभिता सन्धिवेला
विहगरवसमेता भ्राजते वै दिनान्ते ।
कविमुनिवरवन्द्या प्रेरिका सत्प्रमायाः
प्रकटयति विलासं सा चमत्कारवन्तम् ॥
~ पारस मेहता
 
rucira-ravi-mayūkhaiḥ śobhitā sandhi-velā
vihaga-rava-sametā bhrājate vai dinānte
kavi-muni-vara-vandyā prerikā sat-pramāyāḥ
prakaṭayati vilāsaṁ sā camatkāra-vantam
 
सूर्य की चमकीली किरणों से सुशोभित, पक्षियों के कलरव से सहकृत सन्ध्या की वेला दिन के अन्त में शोभायमान हो रही है। वह श्रेष्ठ कवियों और मुनियों द्वारा वन्द्य है, सच्चे ज्ञान को प्रेरित करती है, और मन को चकित करने वाला विलास प्रकट करती है।
 
સુરજના ચમકદાર કિરણોથી સુશોભિત, પક્ષીઓના કલરવ ની સાથે સંધ્યા દિવસના અંતે શોભાયમાન થઈ રહી છે. એ શ્રેષ્ઠ કવિઓ અને મુનિઓ દ્વારા વંદિત છે, સાચા જ્ઞાનને પ્રેરિત કરે છે, અને મનને ચોંકાવનારો વિલાસ પ્રકટ કરે છે.
 
Ornamented by the shining rays of the sun, accompanied by the chirping of birds, the evening time dazzles with brilliance at the end of the day. She is praised and worshipped by the best of poets and sages, she inspires true knowledge and manifests a pastime that strikes wonder.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

प्रकृतिगुणपञ्चकम् (Five Verses about the Guṇas of Nature)

Posted on by
सत्त्वं रजस्तमश्चैव
द्रव्याणि प्रकृतेर्न हि ।
किन्त्ववस्थाविशेषाः स्युः
वस्तूनां प्रकृतेर्ननु ।।१।।
 
sattvaṁ rajastamaścaiva
dravyāṇi prakṛter na hi
kintvavasthāviśeṣāḥ syuḥ
vastūnāṁ prakṛternanu
 
सत्व, रजस और तमस प्रकृति के द्रव्य नहीं बल्कि प्रकृति की वस्तुओं के अवस्थाविशेष हैं।
 
Sattva, rajas, and tamas are not physical elements of nature but are actually particular conditions of the things of nature.
 
शान्तिसंज्ञानसम्यक्त्व-
शुद्धत्वादिदशास्तु याः ।
कस्यापि ता हि कथ्यन्ते
सत्त्वशब्देन धीमता ।।२।।
 
śāntisaṁjñānasamyaktva-
śuddhatvādidaśāstu yāḥ
kasyāpi tā hi kathyante
sattvaśabdena dhīmatā
 
किसी की भी शान्ति, सही ज्ञान, औचित्य, शुद्धता आदि अवस्थाओं को बुद्धिमान व्यक्ति सत्त्व शब्द से कहता है।
 
The conditions of peace, clarity of thought, propriety, purity, etc. of anything are called sattva by an intelligent person.
 
विक्रियाक्षोभविक्षेप-
मिश्रत्वादिदशा रजः ।
तन्द्रासम्मोहसंहार-
म्लानत्वाद्यास्तमश्च वै ।।३।।
 
vikriyākṣobhavikṣepa-
miśratvādidaśā rajaḥ
tandrāsammohasaṁhāra-
mlānatvādyāstamaśca vai
 
किसी की भी खलबली, बदलाव, उलझन और मिलावट की अवस्थाओं को बुद्धिमान व्यक्ति रजस कहता है, और सुस्ती, मिथ्याज्ञान, विनाश और गन्देपन की अवस्थाओं को तमस कहता है।
 
The conditions of disturbance, confusion, transformation, adulteration, etc. of anything are called rajas, and the conditions of lassitude, wrong conviction (illusion), destruction, dirtiness, etc. of anything are called tamas.
 
सर्वं सर्वक्रियाश्चास्मिन्
लोके सन्ति दशात्मकाः ।
दशा गुणाभिधा शास्त्रे
अतो गुणमयं जगत् ।।४।।
 
sarvaṁ sarvakriyāścāsmin
loke santi daśātmakāḥ
daśā guṇābhidhā śāstre
ato guṇamayaṁ jagat
 
इस जगत में सब कुछ और सारी क्रियाएं इन दशाओं से बने हुए हैं। शास्त्र में दशा को गुण कहा गया है; अतः सारा जगत गुणमय है।
 
Everything and every action in this world is made of these conditions (states). Condition is called as guṇa in the śāstra; therefore the world is said to be filled with guṇas.
 
यस्मिन् यो गुणोऽन्याभ्यां
गुणाभ्यां स्यात् प्रकर्षवान् ।
तत् तद्गुणीति निर्दिष्टं 
भवेच्छास्त्रानुसारिभिः ।।५।।
 
yasmin yo guṇo’nyābhyāṁ
guṇābhyāṁ syāt prakarṣavān
tat tadguṇīti nirdiṣṭo
bhavecchāstrānusāribhiḥ
 
जिस वस्तु में जो गुण अन्य दो गुणों से अधिक प्रभावशाली होता है वह वस्तु उस गुण वाली है ऐसा शास्त्र के अनुयायी निर्दिष्ट करते हैं।
 
A thing that has a guṇa that is more prominent than the other two guṇas is stated to be possessing that guṇa by the followers of śāstras.
 
— संस्कृतपद्यरचयिता और अनुवादक :- पारस मेहता 
   Sanskrit verses composed and translated by Paras Mehta

आत्मज्ञाने दृढेच्छा (Firm Desire for Self-Knowledge)

Posted on by
त्यक्त्वा भृशं धनकुटुम्बवपुःप्रसूतम्
आधिं स्वशान्तिसुखबोधविनाशकं च ।
निर्बाधम् आप्तमनसा हि गताभिमानः
आत्मप्रमां जनयितुं मननं करिष्ये ।।
~ पारस मेहता
 
tyaktvā bhṛśaṁ dhana-kuṭumba-vapuḥ-prasūtam
ādhiṁ sva-śānti-sukha-bodha-vināśakaṁ ca
nirbādham āpta-manasā hi gatābhimānaḥ
ātma-pramāṁ janayituṁ mananaṁ kariṣye
 
अपने शान्ति, सुख और ज्ञान का नाश करने वाली धन, कुटुम्ब और शरीर से उत्पन्न होने वाली भारी चिन्ता को छोड़कर, मैं बिना किसी बाधा के, सन्तुष्ट मन से, बिना अभिमान के, आत्मज्ञान को प्रकट करने हेतु मनन करूंगा।
 
પોતાના શાંતિ, સુખ અને જ્ઞાન નો નાશ કરવા વાળી ધન, કુટુંબ, અને શરીરથી ઉત્પન્ન હતી ભારી ચિંતા છોડીને, હું વગર કોઈ બાધા, સંતુષ્ટ મનથી, વગર અભિમાન, આત્મજ્ઞાન અને પ્રકટ કરવા હેતુ મનન કરીશ.
 
Giving up the great anxiety it is born from money, family, and body, that destroys one peace, happiness, and knowledge, I will, without any obstacle, with a satisfied mind, and free of pride, engage in contemplation to manifest knowledge of the self.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

श्रीरामस्तुतिः (Ode to Śrī Rāma)

Posted on by
धर्मस्य मूर्तिर्धृतकार्मुको विभुः
सीतापतिर्लक्ष्मणपूर्वजोऽग्रणीः ।
लङ्केश्वरप्राणविमोचको हरिः
राजेत रामो हृदयेषु नः सदा ।।
~ पारस मेहता
 
dharmasya mūrtir dhṛta-kārmuko vibhuḥ
sītā-patir lakṣmaṇa-pūrvajo’graṇīḥ
laṅkeśvara-prāṇa-vimocako hariḥ
rājeta rāmo hṛdayeṣu naḥ sadā
 
वे श्री राम जो धर्म की मूर्ति हैं, जिनके हाथ में धनुष है, जो शक्तिशाली हैं, सीतापति हैं, लक्ष्मण के बड़े भाई हैं, जो अधिनायक हैं, जिन्होंने लंकेश्वर के प्राण निकाल निकाल दिये, वे हरि हमारे हृदयों में हमेशा वास करें।
 
એ શ્રી રામ જે ધર્મની મૂર્તિ છે, જેમના હાથમાં ધનુષ છે, જે શક્તિશાળી છે, સીતાપતી છે, લક્ષ્મણના મોટાભાઈ છે, જે અધિનાયક છે, જેમણે લંકેશ્વર ના પ્રાણ કાઢી દીધા, એ હરિ આપણા હૃદયોમાં હંમેશા વાસ કરે.
 
May that Rāma who is dharma personified, who holds a bow in his hand, who is powerful, the husband of Sītā, elder brother of Lakṣmaṇa, who is a leader, who freed the life air of the king of Laṅkā, who is Hari, always reside in our hearts.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta
 
Happy Rāma Navamī to all!

हरिनाममहिमा (Greatness of the Names of Hari)

Posted on by
हरिनामरसम् पिबतात् सततं
मदमोहविनाशनमार्तिहरम् |
परितोषकरं मधुरान्मधुरं
महनीयगुणं भगवद्रतिदम् ||
 
मधुसूदन केशव माधव हे
व्रजनाथ रसेश्वर मेघरुचे ||
मुरलीधर कृष्ण मुकुन्द हरे
निजभक्तिरसं प्रददातु हि मे ||
~ पारस मेहता
 
harināma-rasam pibatāt satataṁ
mada-moha-vināśanam ārtiharam
paritoṣa-karaṁ madhurānmadhuraṁ
mahanīya-guṇaṁ bhagavad-ratidam
 
madhusūdana keśava mādhava he
vrajanātha raseśvara megharuce
muralīdhara kṛṣṇa mukunda hare
nija-bhakti-rasaṁ pradadātu hi me
 
आप हरिनाम-रूपी रस का निरन्तर पान कीजिये। यह मद और मोह का विनाश करता है, दुःख हर लेता है, पूरी तरह से सन्तुष्ट करता है, सभी मधुर वस्तुओं से मधुर है, जिससे पूजनीय गुण प्राप्त होते हैं, और जो भगवान के प्रति प्रेम प्रदान करता है।
 
हे मधुसूदन, केशव, माधव, ब्रज के नाथ, रसों के स्वामी, मेघ के समान वर्ण वाले, मुरलीधर, कृष्ण, मुकुन्द, हरि, अपनी भक्ति का रस मुझे कृपया प्रदान करें।
 
તમે હરિનામ-રૂપી રસનો નિરંતર પાન કરો. એ મદ અને મોહનો નાશ કરે છે, દુઃખ હરી લે છે, આખી રીતે સંતુષ્ટ કરે છે, બધી મધુર વસ્તુઓથી મધુર છે, જેનાથી પૂજનીય ગુણો પ્રાપ્ત થાય છે, અને ભગવાન પ્રતિ પ્રેમ પ્રદાન કરે છે.
 
હે મધુસૂદન, કેશવ,‌ માધવ, વ્રજના નાથ, રસોના સ્વામી, મેઘ સમાન રંગ વાળા, મુરલીધર, કૃષ્ણ, મુકુંદ, હરિ, કૃપયા મને પોતાનો ભક્તિરસ પ્રદાન કરો.
 
Always drink the nectar of the names of Hari. It destroys pride and illusion, removes suffering, completely satisfies oneself, is sweeter than all sweet things, bestows praiseworthy qualities, and bestows the love of Bhagavān.
 
O Madhusūdana, Keśava, Mādhava, lord of Vraja, master of rasas (aesthetic experiences), who have a complexion like a monsoon cloud, who holds a flute, Kṛṣṇa, Mukunda, Hari, please bless me with the nectar of bhakti for you.
 
— Sanskrit verses composed and translated by Paras Mehta

तटस्थश्च सक्तश्च (Impartial and Fond)

Posted on by
तटस्थत्वेन तिष्ठन्ति
मुनयः सत्यकाङ्क्षिणः ।
ज्ञानोत्तरं तु सत्यस्य
सत्यसक्तो मुनिर्भवेत् ।।
~ पारस मेहता
 
taṭasthatvena tiṣṭhanti
munayaḥ satya-kāṅkṣiṇaḥ
jñānottaraṁ tu satyasya
satya-sakto munir bhavet
 
मननशील लोग, जिन्हें सत्य की कामना है, वे तटस्थ रूप से स्थित रहते हैं। परंतु सत्य जानने के बाद वे सत्य के अनुरागी हो जाते हैं।
 
મનનશીલ લોકો, જેમને સત્યની કામના છે, એ તટસ્થ રૂપથી સ્થિત રહે છે. પણ સત્યને જાણ્યા પછી એ સત્યના અનુરાગી બની જાય છે.
 
The thinkers who desire to find the truth are impartial. But after knowing the truth, they become fond of the truth.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta