Monthly Archives: November 2020

सत्त्वगुणमाहात्म्यम् (Importance of Sattva-guṇa)

Posted on by
सत्त्वाद्गुणाद्भवेत्तोषः
चेतसोऽव्यग्रता क्षमा ।
अक्रोधताऽत्मजिज्ञासा
तस्मात्सत्त्वं समाश्रय ॥
 
sattvād guṇād bhavet toṣaḥ
cetaso’vyagratā kṣamā
akrodhatā’tma-jijñāsā
tasmāt sattvaṁ samāśraya
 
सत्त्वगुण से चित्त में सन्तोष होता है, अव्यग्रता, सहनशीलता और अक्रोधता जैसे गुण आते हैं, और आत्मा को जानने की इच्छा जागृत होती है। अतः सत्त्वगुण का आश्रय लीजिये।
 
સત્વગુણથી ચિત્તમાં સંતોષ થાય છે, અવ્યગ્રતા, સહનશીલતા અને અક્રોધતા જેવા ગુણો આવે છે, અને આત્માને જાણવાની ઈચ્છા જાગૃત થાય છે. એટલા માટે સત્વગુણનો આશ્રય લો.
 
From the influence of sattva-guṇa come satisfaction of the mind, qualities such as non-agitation of the mind, forbearance, and absence of anger, and the desire to know about the self. Therefore, take refuge in sattva-guṇa.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

बुद्धेः स्वातन्त्र्यम् (Freedom of Intellect)

Posted on by
मा कुरुष्व स्वबुद्धिं त्वम्
अन्यबुद्ध्यनुगामिनीम् ।
तेन मन्दा भवेद्रुद्धा
बद्धा दम्भ्युक्तिभिश्च सा ॥
 
mā kuruṣva svabuddhiṁ tvam
anya-buddhyanugāminīm
tena mandā bhaved ruddhā
baddhā dambhyuktibhiś ca sā
 
अपनी बुद्धि को दूसरों की बुद्धि की अनुगामिनी मत बनाओ। उससे वह मन्द हो जाती है, काम करना बन्द कर देती है और पाखण्डियों के वचनों द्वारा बन्ध जाती है।
 
પોતાની બુદ્ધિને બીજાની બુદ્ધિની અનુગામી નહીં બનાવો. એનાથી એ મંદ થઈ જાય છે, કામ કરતી બંદ થઇ જાય છે અને પાખંડીઓ ના વચનો દ્વારા બંધાઈ જાય છે.
 
Do not make your intelligence a follower of someone else’s intellect. By this, it becomes slow, stops working, and becomes captured by the words of deceitful people.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

कर्ममार्गः (The Path of Karma)

Posted on by
स्वधर्मजनितं कर्म
निष्कामं वा सकामनम् ।
कुर्वन्त्वतन्द्रया भद्रं
पावकं सुखकारकम् ॥
 
svadharma-janitaṁ karma
niṣkāmaṁ vā sakāmanam
kurvantvatandrayā bhadraṁ
pāvakaṁ sukha-kārakam
 
चाहे निष्काम भाव से अथवा सकाम भाव से, स्वधर्म के अनुरूप कर्म को बिना आलस के कीजिये। यह कर्म शुभ, पवित्र करने वाला और सुख प्रदान करने वाला होता है।
 
નિષ્કામ ભાવથી અથવા સકામ ભાવથી, સ્વધર્મના અનુરૂપ કર્મ ને વગર આળસે કરો. આ કર્મ શુભ, પવિત્ર કરવાવાળું અને સુખ પ્રદાન કરવાવાળું હોય છે.
 
Whether with a desire to attain benefit from it or without such desire, perform the work that is born of your own nature without lethargy. Such work is auspicious, purifying, and the giver of happiness.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

आत्मतृप्तिसाधनम् (Means of Self-Satisfaction)

Posted on by
त्यक्त्वा हि चिन्तां कुरु शास्त्रचिन्तां
स्मृत्वा‍ गुरूणां‍ वचनञ्च शिक्षाम् ।
तस्माद्भवेतां‍ शुभमात्मतृप्तिः
नैवान्यथा दारगृहादिभिर्वै ॥
 
tyaktvā hi cintāṁ kuru śāstra-cintāṁ
smṛtvā‍ gurūṇāṁ‍ vacanañ ca śikṣām
tasmād bhavetāṁ‍ śubham ātma-tṛptiḥ
naivānyathā dāra-gṛhādibhir vai
 
चिन्ता को छोड़कर, गुरुजनों के वचनों और शिक्षा का स्मरण कर के निश्चय ही शास्त्रचिन्तन करो। उससे मंगल होगा और आत्मतृप्ति होगी; अन्य किसी प्रकार से, पत्नी, घर आदि से, हरगिज़ नहीं होगी।
 
ચિંતા છોડીને, ગુરુજનોના વચનો અને શિક્ષા નું સ્મરણ કરીને નિશ્ચય જ શાસ્ત્રચિંતન કરો. એનાથી મંગળ થશે અને આત્મતૃપ્તિ થશે; અન્ય કોઈ પ્રકારથી, પત્ની, ઘર વગેરેથી ક્યારેય નહીં થાય.
 
Surely give up all worry, remember the words and teachings of great masters, and think about the śāstras. That will give you auspiciousness and self-satisfaction. It will never happen through other means; wife, house, etc.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

प्रतिभास्थानम् (Place of Talent)

Posted on by
प्रतिभाद्रियते यत्र
तत्र स्थेयं तदन्वितैः ।
तत्रैव लभ्यते मूल्यं
दुःखमन्यत्र दारुणम् ॥
 
pratibhādriyate yatra
tatra stheyaṁ tadanvitaiḥ
tatraiva labhyate mūlyaṁ
duḥkham anyatra dāruṇam
 
प्रतिभावान लोगों को वहाँ रहना चाहिये जहाँ प्रतिभा का आदर होता हो। वहीं पर उन्हें सही मूल्य मिलेगा; अन्य जगह पर घोर दुःख ही मिलेगा।
 
પ્રતિભાવાન લોકોએ ત્યાં રહેવું જોઇએ જ્યાં પ્રતિભાનો આદર થતો હોય. ત્યાં જ એમને બરાબર મૂલ્ય મળશે; અન્ય જગ્યા પર ઘોર દુઃખ જ મળશે.
 
People possessing talent/creativity should live at a place where it is respected. There only they will achieve proper value for it; at another place, they will only gain intense pain.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

स्नेहोत्साहौ (Affection and Enthusiasm)

Posted on by
स्नेहेन पूरिते दीपे
अर्चिर्यथा प्रकाशमत् ।
स्नेहपूरितहृद्दीपे
तथोत्साहार्चिरेजते ॥
 
snehena pūrite dīpe
arcir yathā prakāśamat
sneha-pūrita-hṛd-dīpe
tathotsāhārcir ejate
 
जैसे घी से भरे दीप में लौ प्रकाशमान होती है उसी‍ तरह स्नेह से भरे हृदयरूपी दीप में उत्साह की लौ प्रकाशमान होती है।
 
જે રીતે ઘીથી ભરેલા દીવડા માં જ્યોત પ્રકાશમાન થાય છે એવી જ રીતે સ્નેહથી ભરેલા હૃદયરૂપી દીવડા માં ઉત્સાહની જ્યોત પ્રકાશમાન થાય છે.
 
Just as the flame of a lamp filled with oil shines brightly, the flame of enthusiasm of a heart filled with affection shines brightly.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

जीवनक्लेशः (Problem of Life)

Posted on by
उदरभरणे क्लेशम्
उद्वहामो दिने दिने ।
यो ब्रूते कुशलं सर्वं
मृषावक्ता स वा धनी ॥
 
udara-bharaṇe kleśam
udvahāmo dine dine
yo brūte kuśalaṁ sarvaṁ
mṛṣā-vaktā sa vā dhanī
 
अपना पेट भरने के लिए हम हर दिन कष्ट झेलते हैं। जो कहता है कि सब ठीक है वह या तो झूठ बोल रहा है या बहुत अमीर है।
 
પોતાનું પેટ ભરવા માટે આપણે દરરોજ કષ્ટ ઉઠાવિએ છિએ. જે કહે છે કે બધું ઠીક છે એ કા તો ખોટું બોલી રહ્યો છે કા તો પૈસાવાળો છે.
 
We bear difficulties every day in order to fill our belly. One who says “Everything is fine” is either lying or is very rich.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

लुब्धस्यावश्यकता (Necessity of the Greedy)

Posted on by
आवश्यकः कियान् राशिः
धनस्येति विचिन्तने ।
राशिं कमपि पर्याप्तं
धनासक्तो न मन्यते ॥
 
āvaśyakaḥ kiyān rāśiḥ
dhanasyeti vicintane
rāśiṁ kam api paryāptaṁ
dhanāsakto na manyate
 
“कितनी धनराशि आवश्यक है” ऐसा सोचने पर धन से आसक्त व्यक्ति किसी भी धनराशि को पर्याप्त नहीं‍ समझता।
 
“કેટલો પૈસો જરૂરી છે” આવું વિચારવા પર ધનથી આસક્ત વ્યક્તિ કોઈપણ ધનરાશિને પર્યાપ્ત નથી સમજતો.
 
On thinking about how much money is necessary, a person attached to money does not consider any amount as enough.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta

ज्ञानपक्वता (Maturity of Knowledge)

Posted on by
ग्रन्थानां‍ रटनाज्ज्ञानं
न याति परिपक्वताम् ।
तच्चिन्तनात् स्वबुद्ध्या तु
तां याति ग्रन्थकारणम् ॥
 
granthānāṁ‍ raṭanāj jñānaṁ
na yāti paripakvatām
tac-cintanāt svabuddhyā tu
tāṁ yāti grantha-kāraṇam
 
ग्रन्थों को रटने से ज्ञान परिपक्व नहीं होता। बल्कि उस ज्ञान का अपनी बुद्धि से चिन्तन करने से वह ज्ञान परिपक्व होता है और दूसरे ग्रन्थ का कारण बनता है।
 
ગ્રંથોને રટવાથી જ્ઞાન પરિપક્વ નથી થતું. પણ એ જ્ઞાનને પોતાની બુદ્ધિથી ચિંતન કરવાથી એ પરિપક્વ થાય છે અને બીજા ગ્રંથનું કારણ બને છે.
 
Knowledge does not reach maturity by mugging up books. It reaches maturity when that knowledge gained from books is analysed by one’s own intellect and thus becomes the cause of another book.
 
— Sanskrit verse composed and translated by Paras Mehta